Ermeni tiyatrosu Ermenistan bağımsızlığı kaybettiği sonucunda tiyatrosu 19-20. yüzyıllarda genellikle yabancı ülkelerde teslim ediliyordu. Bu dönemde Ermeni tiyatrosunun adetlerini Polonya, İtalya, Rusya, Mısır, Hindistan ülkelerde korunuyorlardı . İşte bu ülkelerde Ermeni göç merkezeleri şekil aldı. Öncedeki sahneleştirilen din piesleri, tarihi ve günlü konularlı dramalara değiştirilmek başlamıştı. Hem Ermeni, hem Avrupa ve Rus ünlü piesler sahneleştirmek başladılar. Cemaat tiyatrosu, artık Ermeni toprağında yeni bir tiyatro oluşturlma ve gelişmesine destekledi. 19. yüzyılın 60 yılları profesyonel tiyatro doğumuyla farkedilir. Ermeni tiyatrosu yeni nefes almış çok ünlü ülkelerde sahnelenmiş pieslerle göstermeye başladı.
Ermeni ünlü oyun yazarlar H. Paronyan, G. Sundukyan, Şirvanzade, D. Demirçyan, L. Şant idi. Şekspir, Molier, Şiller, Ostovski, Tolstoy, Gogol ve diğerlerin ünlü ürünleri de sahneleştirilmiş. Buralarda Ermeni tiyatrosu, Ermenistan ve tüm dünyaya muhteşem aktörleri verdi: Siranuyş, H. Abelyan, P. Adamyan, Mari Nvard, V. Papazyan, S. Adamyan, O. Maysuryan, H. Zarifyan, A. Şahketuni ve öbürler. Onların rolu Ermeni tiyatrosunun istikbâl gelişmesinde muazzamdır. Ermeni Soviet tiyatrosu tarihi Kuzey Kafkasya, Ukrain ve Krim’ den başladı. Orada Soviet yönetim şekli Ermenistan’dan 2-3 yıl önce de olmuş. Soviet Ermeni tiyatrosu öz gelişme yolunu geçti. Bu dönumun tiyatrosu gelişmesine aktörler olarak N. Manuçaryan, V. Mirzayan, E. Vardanyan, M. Koçaryan, P. Santrosyan, A. Mesçyan, P. Gevorgyan, rejisörler olarak L. Kalantar, A. Burcalyan, A. Gulakyan, H. Nersisyan, A. Averisyan, Hasmik, V. Vağarşyan, G. Canibekyan, D. Malyan, G. Gabrielyan destek oldu. Ünlü yazarların pieslerinin sahneleştirmesine devam ediyordu. Bunlar Ermeni gerçek sosyal ve günlü konularıyla ayrıldı ( Gudriç ve Hakert “Anna Frank günlüğu”, Makayonok “Ezilmiş havari”, Zeytınysyan “En hazin insan”, “Tanrıların çağrı”, “Karanlık hikâyesi”, Otyan “Aşk ve gülme”, Çarents ” Ülke Nayiri”, Şekspir “Ak ve kızıl güllerin savaşı”, Saymon “Parkte yalınayak”, “Büyük dünyanın köşemiz” ( H. Matevosyan “Sonbahar güneşi” esasında), G. Harutyunyan “Senin son limanı”).
1980 yılların sonunda tiyatro gerçekliğinde serbest işleme şekili başladı. Öz sanat programıyla yönedilen yeni tiyatrolar doğdu, adeti oyun programıyla tiyatrolar de işlemesini devam etti. 1990 yılların yarından öz oyun yapma adetleri, rejisör ve aktörlere öz sanat şekili yaratma imkânı verdi. Bugünkü aktörler, eskinin üzerinde yenini inşaat ederekErmeni tiyatrosunun ustalarının faaliyetini devam eder.
Türkçeye çevirdi – Hrayr Petrosyan
