Հայկական խոհանոցի անբաժան մասն է հացը, որի տարբեր տեսակները հայտնի էին դեռ հնուց: Ամենատարծված և սիրված տեսակը լավաշն է՝ հայկական ավանդական հացը՝ բարակ հացից թխված և մոտ մեկ մետր երկարությամբ:
2014 թվականի նոյեմբերին հայկական լավաշը և նրա պատրաստման արվեստը մտել է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական ժառանգության ցուցակ:
Հիմնականում լավաշ թխում են առանց խմորիչի: Թխելուց այն կպցնում են հատուկ վառարանի՝ թոնրի նախօրոք տաքացված պատին: Հունցաց ու որոշ ժամանակ թողնված խմորազանգվածից տանտիկինները մի գունդ են պահում, հաջորդ անգամ նոր զանգվածին ավելացնելու համար, որպես խմորիչ:
Այժմ մոռացվող ավանդույթների շարքում է լավաշի պատրաստման պահպանումը: Տարվա տաք եղանակին շատ ավելի հեշտ էր գտնել վառելիք թոնրի համար՝ վառելափայտ և գոմաղբ, և հենց այդ պատճառով աշնանը լավ թխվում էր ավելի մեծ քանակությամբ: Լավաշը փաթաթում էին հատուկ պատրաստված կտորի մեջ և պահում դրա մեջ ցուրտ մառաններում ամբողջ ձմռան ընթացքում: Օգտագործելուց առաջ անհրաժեշտ քանակությամբ լավաշը թրջում էին ջրով և թողնում այդպես որոշ ժամանակ, որից հետո այն ստանում էր թարմ տեսք:
Լավաշ թխելու վառարանի՝ թոնրի ստեղծման արմատները նույնպես տանում են պատմության խորքերը: Թոնիրն իրենից ներկայացնում է կոնաձև գլան՝ արված հրակայուն կավից և փորված հողի մեջ: Թոնրի լայն հատակին գտնվում է օդի շրջանառության համար անցք, իսկ հենց հատակին տարված է խողովակ, որն օգնում է փայտը վառելուն: Թոնիրն օգտագործում են ոչ միայն լավաշ և այլ թխվածքներ թխելու համար, այլև տարբեր ապուրներ, շիլաներ, բանջերեղեն եփելու, ձուկ և թռչնեղեն ապխտելու համար:
Լավաշի թխելու արվեստը
