Արատտան Հայկական լեռնաշխարհի առաջին հայտնի վաղ պետական կազմավորումն է: Նրա մասին տեղեկությունները վերաբերում են մ․թ․ա XXVIII-XXVII դարերին: Շումերական աղբյուրներում Արատտան հիշատակվում է որպես «բարձր լեռնային երկիր»:
Արատտայի մասին տվյալները հասել են Ուրուկի Էնմերքար ու Լուգալբանդա իշխանների (մ․թ․ա XIX-XVIII դարեր) մասին վիպերգերից և Գիլգամեշին նվիրված էպոսից։
Արատտայի տեղարման հարցում միասնական մասնագիտական կարծիք բացակայում է։ Առկա են վարկածներ, թե Արատտան գտնվում է Իրանի կենտրոնական կամ հյուսիսային մարզերում, նույնիսկ Կասպից ծովի ափերին։ Հայկական լեռնաշխարհում Արատտայի գտնվելու թեզը հիմնավորել է պատմաբան Արտակ Մովսիսյանը։ Նա երկրի անվանումը կապեց Արարատ լեռան և Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի հետ, ինչը կարող է այն տեղակայել Հայկական լեռնաշխարհի կենտրոնական մասերում։ Ըստ գիտնականի՝ Արատտա անվան կապը լեռան հետ ակնառու է Համաշխարհային ջրհեղեղի մասին շումերական և աստվածաշնչյան պատմությունների համեմատությունից: Գրանցում համապատասխանաբար Արատտան և Արարատն են հանդես գալիս իբրև փրկության վայր:
Հայկական լեռնաշխարհի հետ էր կապվում իմաստության և տիեզերական ջրերի աստված Հայ(ա)ի պաշտամունքը, որի որդի Հայկն Արատտայի հոփսնավոր աստվածն էր: Նրան պատկերում էին ջրի աղբյուրներով շրջապատված՝ ձկան պոչով և ճրագով։ Նրա զոհասեղանի մոտ պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել են հատկապես մեծ քանակությամբ ձկան ոսկորներ։
Շումերական արձանագրությունների համաձայն Արատտան աստվածապետական (թեոկրատական) կարգերով երկիր էր, որի արքան միաժամանակ գերագույն քուրմն էր: Երկրի ճակատագրին վերաբերող կարևոր հարցերի լուծման համար քրմապետ-արքան գումարում էր ավագների ժողով: Հիշատակվում է երկրի գլխավոր տնտեսական պաշտոնյան, որը կոչվում էր «կառավարիչ»: Արատտայում հիշատակվում են նաև տնտեսական ոլորտի պաշտոնյաներ` հարկահաններ, վերակացուներ, ինչը խոսում է երկրում արդեն որոշակի զարգացում ստացած պետական համակարգի մասին:
Արատտացիները Շումերից ներմուծել են հացահատիկ և երկրագործ, այլ ապրանքներ, արտահանել մետաղներ ու թանկարժեք քարեր, ինչպես նաև շինարարական հումք’ «լեռնային քարեր»: Ըստ շումերական աղբյուրների’ մեկ տարի պաշարելով Արատտայի համանուն պարսպապատ մայրաքաղաքը’ շումերները չեն կարողացել գրավել այն: Կարևոր է Արատտայում սեփական գրի գործածության փաստը, որն ապացուցվում է Հայաստանի տարածքից հայտնաբերված մ. թ. ա. III հազարամյակի՝ տակավին չվերծանված մեհենագիր հուշարձաններով:
Լեռնաշխարհի այդ ժամանակաշրջանին վերաբերող մշակութային շերտը հնագիտական գրականության մեջ կոչվում է Հայաստանի վաղբրոնզեդարյան մշակույթ:
Հատկանշական է, որ Հայկական բարձրավանդակում` Արատտայի հետ զուգահեռաբար XXIII դարից հիշատակվում է նաև Արմանում երկիրը (նաև Ուրմե — Ուրումե -Արմե և այլ ձևերով): Էբլայի (Հյուսիսային Ասորիք) արձանագրություններում հիշատակվում են Արմի երկրռւմ բնակված «Հայայի որդիները» (հայորդիները), որոնք գործուն փոխհարաբերություններ են ունեցել շրջակա երկրների հետ: Մեծ Հայքի Ծոփք, Աղձնիք և Տարոն աշխարհների տարածքն ընդգրկող այս թագավորությունը հաճախ անվանում են Արմե-Շուբրիա: Այդ երկրի բնակիչների արմենների մասին հիշատակությունները շարունակվում են մինչև մ․թ․ա. VIII-V դդ., ընդհուպ հույն պատմահայր Հերոդոտոսը:
Արատտայի հետ են կապում նաև մ․թ․ա IX-VI դարերում Հայկական լեռնաշխարհը միավորած Ուրարտու պետության անվանումը։
